20 september 2022 - Factsheet

De Prinsjesdag van too little, too late

Door Lucas Benschop (@lucasbenschop)

De 1848 politieke factsheet. Wat je móet weten over de parlementaire week.

In aanloop naar Prinsjesdag en de Algemene Politieke Beschouwingen kan al grotendeels worden uitgetekend hoe de zaken zullen verlopen. Het kabinet zal een duizelingwekkend koopkrachtpakket presenteren voor 2023, maar de oppositie zal vol op het orgel gaan over de trage anticipatie op de huidige energiearmoede.

Ondanks eerdere noodkreten leek minister Jetten pas afgelopen week tijdens het commissiedebat over de energiecrisis doordrongen te zijn van de noodzaak om stante pede maatregelen te nemen om te voorkomen dat een miljoen mensen in acute problemen komen.

Het traag anticiperen op opdoemende maatschappijontwrichtende problemen. Waar hebben we dat eerder gehoord? O ja, bij vrijwel alle crises. Pas nu wordt alles uit de kast getrokken om betalingsproblemen, bittere armoede, ijskoude huizen en afsluitingen te voorkomen. Maar voor energiebedrijven en de Belastingdienst is er nu geen ruimte meer om dit jaar nog iets te doen. Het is simpelweg te laat, was de onbevredigende conclusie tijdens het debat.

Volgens de minister is de kans klein dat er dit jaar nog extra compensatie mogelijk is. Wel lijkt hij te werken aan afspraken met de sector om te zorgen dat in ieder geval niemand wordt afgesloten.

Eerder kwamen PvdA en GroenLinks met een plan om een maximum in te stellen op de energieprijs (tot het gemiddelde verbruik, om wel besparing te blijven aanmoedigen), maar Jetten sprak tegen dat dat dit jaar nog in te voeren is. Wel neemt hij dit voorstel ter overweging mee voor het pakket voor 2023, net als het voorstel van de coalitiepartijen om de energiebelasting verder te verlagen. Hierover zal op Prinsjesdag meer duidelijk moeten worden. Daarna zal de oppositie twee dagen de kans krijgen om coalitie en kabinet in te wrijven dat het too little, too late is.

  • Debattranscript: Commissiedebat Gasmarkt en leveringszekerheid
  • Analyse Trouw: Waarom het kabinet zo lang aarzelde met de aanpak van energiearmoede
  • Analyse Volkskrant: Kabinet worstelt met noodplan voor burgers die lijden onder energiecrisis
  • Analyse Trouw: Waarom het kabinet zo lang aarzelde met de aanpak van energiearmoede
  • Analyse Telegraaf: Gezin met middeninkomen in tochtige woning grijpt naast de koopkrachtreparatie
  • Analyse NRC: Acuut noodbeleid tegen de grote koopkrachtklap
  • Analyse FD: Minima zien koopkracht fors stijgen volgend jaar

HJ Schoolezing

Kiezers houden van krachtige leiders. Types waarvan je spreekwoordelijk zou zeggen dat ze voor de troepen uitlopen. En mocht Dilan Yesilgöz de ambitie hebben om de premier ooit eens op te volgen, dan zou haar HJ Schoolezing van afgelopen week (lees hem hier helemaal) weleens een stap kunnen zijn geweest in het aftasten van die mogelijkheid. De VVD-minister maakt razendsnel carrière in de partij. Ze doet dat met een subtiele mix van partijtrouw en fermheid.

Ze schuwt in ieder geval de confrontatie niet, ook niet in haar lezing afgelopen week. Strijdlust is volgens haar nodig om de democratische rechtsstaat te beschermen en daarbij past geen aanstelleritis: “Onze vrije samenleving heeft open debat nodig, dat is onze zuurstof. Open debat waarin je woorden met woorden bestrijdt. Open debat, waarbij argumenten bepalen of je gelijk krijgt, en niet de lengte van je tenen. Man of vrouw: vind een paar ballen en wees weerbaar, zou ik zeggen”, aldus Yesilgöz.

Met haar uithaal naar het wokisme wist ze van links tot rechts reacties uit te lokken, maar interessanter is de motivatie achter haar keuze om juist hier op in te zetten. Immers, het land kampt met een ogenschijnlijk onuitputtelijke hoeveelheid crises: woningbouw, vluchtelingen, energie, stikstof, Oekraïne. Je zou haast corona vergeten. In het vorige kabinet was Yesilgöz bezig met de crisis rond het Groningse gas en het klimaat, momenteel onder andere met cyberweerbaarheid. Dit was haar kans om het notoir ondergeschoven onderwerp ‘cyber’ eens goed op het vizier te krijgen. In plaats daarvan koos zo dus voor de aanval op het wokisme. Daar is de VVD weer die vanuit de ivoren toren geen zicht heeft op de echte problemen in het land, zullen veel mensen gedacht hebben.

Met haar aanval op de modeterm ‘woke’ koos Yesilgöz voor een typisch onderwerp om de VVD weer wat rechtse kleur op de wangen te geven. Woke is een term die vanuit rechts geplakt wordt op deugend links dat intolerant zou zijn tegenover rechtse opvattingen. Dit heeft bijvoorbeeld betrekking op het journalistieke landschap, waar weinig ruimte zou zijn voor rechts tegengeluid. Of op de overwegend ‘linkse’ wetenschap waar op iedereen met rechtse opvattingen zou worden neergekeken. De term kwam ook veel naar voren bij de discussie over Zwarte Piet, waar voorstanders van de traditionele zwarte piet zouden worden neergezet als racisten.

In de kern is de boodschap van Yesilgöz dat een democratische rechtsstaat alleen goed kan functioneren als iedereen de vrijheid voelt zichzelf te uiten. Daar hoort ook bij dat mensen moeten kunnen incasseren. Ze haalde daarbij ook meermaals allerlei slachtoffers van de vrijheidsstrijd aan, zoals Pim Fortuyn, Theo van Gogh, cartoonisten, Samuel Paty. Met haar betoog probeert Yesilgöz het verzet tegen woke te claimen als VVD-thema en weg te halen uit de rechtsere contreien. In haar toespraak was ze immers even fel tegen de rechtse splinters. Die vervallen volgens haar in inhoudsloos complotdenken en zijn daarmee net zo goed een gevaar voor de rechtsstaat.

Toch is het een kwetsbare strategie, aangezien door de VVD steeds weer de verwachting wordt gewekt dat de partij ideologisch rechts zit, maar de concessies moeten al een decennium worden gedaan aan links. Rechts van de VVD zitten ook in de toekomst voorlopig geen haalbare coalitiepartners. Zelfs als de partij aan het flirten slaat met JA21 zijn er nog altijd coalitiepartners ter linkerzijde nodig die dat volstrekt niet zien zitten, zo zagen we ook afgelopen formatie.

Het gevolg is dat de rechterflank van de Kamer de VVD om de oren zal slaan als de partij weer te weinig heeft kunnen doen om de academische vrijheid te versterken, het journalistieke landschap pluriformer te krijgen of zelfcensuur bij cartoonisten, columnisten en cabaretiers te voorkomen.

Waar Yesilgöz met haar toespraak wel voor zorgt is dat de overtuiging in de partij groeit dat zij de stevigheid heeft om als een generaal voor de VVD-troepen uit te lopen. Met andere woorden: zij groeit in de hiërarchie om te zijner tijd het stokje van Rutte over te nemen. Als het de Britten steeds weer lukt om een sterke vrouw aan de leiding te krijgen moet dat hier toch ook kunnen lukken, zullen Yesilgöz en haar manschappen denken.

Analyse NRC: Woke is niet langer een geuzennaam maar een scheldwoord

Sywert

Het langverwachte en peperdure Deloitte-rapport naar de Sywert-affaire werd vrijdag eindelijk openbaar en bevestigt wat eerder al min of meer duidelijk was. De ambtelijke organisatie heeft zich onder druk laten zetten om een deal met de inmiddels meest gehate man van Nederland te sluiten.

Uit de verslaggeving van De Volkskrant blijkt opnieuw dat minister De Jonge een belangrijke rol speelde bij het opvoeren van die druk. De kans is groot dat hij zich daarover wederom in de Kamer zal moeten verantwoorden, al blijft de kwestie onder verantwoordelijkheid vallen van Conny Helder (hier haar Kamerbrief met reactie op het rapport). Eerder dit jaar was dat geen belemmering voor De Jonge om alsnog uitleg te komen geven.

De kwestie is het zoveelste bewijs dat beeldvorming een verstikkende werking heeft op het politieke bedrijf. Een effectief mediabespeler kan Haagse panelen aan het schuiven krijgen. Terwijl juist de ambtelijke leiding en hun bewindslieden hiervoor immuun zouden moeten zijn. Dat ze in hun ogen werden misleid is dan geen excuus, zij zijn zelf verantwoordelijk voor de rechtmatigheid van hun handelen.

  • Analyse Volkskrant: De deal met Sywert van Lienden moest er komen, hoe dan ook
  • Analyse Trouw: Ministerie liet zich bespelen door Sywert van Lienden bij mondkapjesdeal
  • Artikel Volkskrant: De geboorte van de mondkapjesaffaire: ‘We gaan die shit naar Nederland halen en worden miljonair’
  • Kamerbrief: Onderzoek naar de inkoop van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)

Segers

Er zijn weinig hooggeplaatste Haagse politici die zo openlijk over dilemma’s kunnen filosoferen als Gert Jan Segers. Interviews met hem zijn alleen al daarom een stuk aangenamer om te lezen dan die met sufgetrainde betonblokken als Mark Rutte. De Volkskrant sprak hem in aanloop naar Prinsjesdag over de ‘perfect storm’ die momenteel door Rutte 4 raast. In het interview pleit hij onder andere voor een lagere energiebelasting. Ook is voor hem de begroting voor volgend jaar een belangrijke test of Rutte 4 het vertrouwen kan herwinnen van de groep die is afgehaakt. “Het risico bestaat dat dit een kabinet voor tevreden mensen wordt. Dat wil ik niet”, aldus Segers. Ook deelt hij een sneer uit naar Kaag naar aanleiding van haar opmerking dat we allemaal armer zullen worden. “Zo’n uitspraak klinkt alsof je vanaf de maan toekijkt naar Nederland. Ze mag dat doen. Maar het is een academische waarheid en dat is niet genoeg in tijden van nood”, aldus de CU-leider.

Jeugdbescherming

De bescherming van de jeugd is typisch zo’n voorbeeld waarbij het bijna niet voor te stellen is hoe de politiek faalt in een ontwikkeld land als Nederland. Afgelopen week debatteerde de Kamer met een ogenschijnlijk immer onmachtige Franc Weerwind over een nieuwe noodklok van de inspecties Gezondheidszorg en Jeugd en Justitie en Veiligheid. Hun boodschap: We kunnen de kinderen die het slachtoffer zijn van verwaarlozing, mishandeling en/of misbruik niet meer beschermen zoals we zouden willen. Een moeilijke boodschap, zeker gezien het feit dat elk onbeschermd kind er een teveel is. Het repeterende antwoord van Weerwind ‘We werken eraan’ zal voor betrokkenen niet direct veel vertrouwen opwekken.

Maar wie de kwestie breder trekt moet concluderen dat de politiek (ook de Tweede Kamer) het al jaren toestaat dat cruciale diensten zijn verzwakt. De toeslagenaffaire heeft de kinderen die uit huis zijn geplaatst enigszins een gezicht gegeven, waardoor het politiek op het vizier is gekomen. Zonder dat gezicht was de kans klein geweest dat Weerwind hierover zo’n lastig debat had moeten voeren. Dan waren de problemen bij de jeugdzorg en jeugdbescherming slechts een van de vele, weggestopt in de cijfers van dikke rapporten waarvan er op de Kamerbureaus zoveel liggen. Veel van dat leed achter al die cijfers zal het vizier van de Kamer nooit bereiken.

  • Artikel Trouw: Minister Weerwind vindt dat een uithuisplaatsing nog altijd kan

Pensioenakkoord

Voor wie de discussies over het pensioenstelsel te belangrijk vindt om niet te volgen, maar te ingewikkeld om wel te volgen, is er gelukkig Gijs Herderschee van De Volkskrant. Afgelopen week werd er vele uren over de nieuwe Pensioenwet gesproken, maar na de rijzende twijfels in de Kamer lijkt er met de garanties van minister Schouten toch ruime politieke steun, ook voor een meerderheid in de Eerste Kamer.

  • Analyse Volkskrant: Het nieuwe pensioenstelsel leek zo’n goed idee, maar nu rijzen er toch twijfels
  • Artikel Volkskrant: Schouten garandeert: nieuw pensioen niet meer dan 5 procent lager dan het oude

College Den Haag

Dat de gemeente Den Haag pas na een half jaar een nieuwe coalitie heeft zou de zoveelste wakeupcall voor de partijen iets verderop op het Binnenhof moeten zijn. De formatie in Den Haag duurde mede zo lang omdat Richard de Mos met zijn Hart voor Den Haag de grootste partij was geworden en weinig partijen zin hadden om met de ex-PVV’er en corruptieverdachte te regeren.

Of de corruptiezaak een geldig argument is om de winnaar van de verkiezingen a priori af te wijzen voor de formatie is daarbij niet eens de meest relevante vraag. Relevanter is de vraag hoe het kan dat een corruptieverdachte alsnog de verkiezingen wint. Zonder de Haagse gemeentepolitiek te volgen kun je dan in ieder geval concluderen dat De Mos cum suis alsnog overtuigender en geloofwaardiger zijn dan de rest.

Met het uitsluiten van De Mos wordt het al snel verleidelijk als middenpartijen (D66, VVD, GroenLinks, CDA en PvdA) om die vraag te ontwijken en weer genoegzaam plaats te nemen op het pluche. Om vervolgens bij de volgende verkiezingen een nog grotere draai om de oren te krijgen. De afstand tussen het politieke midden en de mensen in de stad is immers onvermijdelijk nog groter geworden.

In de landelijke politiek is dat effect ook al jaren zichtbaar. Steeds complexere kunstgrepen worden uit de kast gehaald om de flanken maar uit het landsbestuur te houden, zonder dat daarbij serieus gekeken wordt hoe de hearts and minds heroverd kunnen worden. Navelstaarderij blijft de comfortabele strategie zolang er tot 76 zetels op te tellen blijft.

Analyse Volkskrant: Collegevorming in Nederlandse gemeenten breekt traagterecord; Den Haag heeft pas na zes maanden een nieuw bestuur

Debat

Afgelopen week vond in De Balie een boeiend debat (kijk hem hier terug) plaats over de relatie tussen pers en politiek naar aanleiding van het pamflet van Kim van Keken en Dieuwertje Kuijpers. De twee kregen steun van onder anderen Kees Verhoeven en Mark Lievisse Adriaanse met hun stelling dat de parlementair journalisten te makkelijk meegaan in de Haagse waan van de dag en zich teveel laten sturen door woordvoerders en spindoctors. Tegenstand kregen ze onder meer van Leendert Beekman van BNR.

Verder lezenswaardig:

1848

Voor steeds meer organisaties is 1848 de oren en ogen in Den Haag. Wil jij dat 1848 ook voor jouw organisatie alle politieke ontwikkelingen volgt en desgewenst voorziet van duiding? Bel voor de mogelijkheden met 06 1905 6876 of mail naar info@1848.nl.

Op de agenda

Maandag

  • 14.00 Notaoverleg Initiatiefnota van de leden Dassen en Omtzigt over wettelijke maatregelen om de integriteit bij bewindspersonen en de ambtelijke top te bevorderen
  • 14.00 Deadline indienen vragen Landbouw- en Visserijraad 26 september
  • 17.00 Bijzondere procedure Amitav Ghosh

Dinsdag (Prinsjesdag)

  • 15.00 Aanbieding Prinsjesdagstukken door de minister van Financiën

Woensdag

  • 10.00 Deadline indienen vragen Sectorplannen COVID-19 onderwijs en kinderopvang
  • 10.15 Algemene politieke beschouwingen (Eerste termijn Kamer)
  • 14.00 Deadline indienen vragen Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties voor het jaar 2022 (Tweede incidentele suppletoire begroting inzake personele inzet voor crisisopvang)
  • 14.00 Deadline indienen vragen Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) voor het jaar 2022 (Derde incidentele suppletoire begroting inzake huisvestingspakket migratiecrisis)
  • 14.00 Deadline indienen vragen Wijziging van de Wet publieke gezondheid tot incorporatie van de Regeling apenpokken
  • 14.00 Deadline indienen vragen Herstart verkoopproces Intravacc B.V.

Donderdag

  • 9.00 Procedurevergadering SZW
  • 10.00 Deadline indienen vragen Onderzoekskaders 2022 Inspectie van het Onderwijs met verslagen van de Ringen en evaluatie van de initiatiefwet Bisschop en evaluatie Experiment instellingsaccreditatie met lichtere opleidingsaccreditatie
  • 10.15 Procedurevergadering OCW
  • 10.15 Algemene politieke beschouwingen (vervolg)
  • 12.00 Deadline indienen vragen Voorhang concept instellingsregeling commissie inzake artikel 57 van de Grondwet
  • 13.00 Technische briefing Actuele veiligheidssituatie rondom Oekraïne
  • 14.00 Deadline indienen vragen Wet wapens en munitie
  • 14.00 Deadline indienen vragen Ontwerpbesluit tot wijziging van de bijlage bij de Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeersvoorschriften en de bijlagen bij het Besluit OM-afdoening in verband met onder meer de jaarlijkse indexering van de tarieven
  • 14.00 Deadline indienen vragen Vierde incidentele suppletoire begroting inzake opvang ontheemden Oekraïne, coalitieakkoordmiddelen en veiligheidsgelden
  • 14.00 Deadline indienen vragen Vijfde incidentele suppletoire begroting inzake medische zorg voor ontheemden uit Oekraïne
  • 14.00 Deadline indienen vragen Ontwikkelingen ouderenzorg – kwaliteit van zorg
  • 14.00 Deadline indienen vragen Reactie op de motie van de leden Sneller en Van Nispen over de informatieverstrekking over de ambtelijke bijstand bij het opstellen van amendementen

Vrijdag

  • 10.00 Deadline indienen vragen Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (VIII) voor het jaar 2022 (Zevende incidentele suppletoire begroting inzake Werk aan Uitvoering, Oekraïne en Herdenkingsjaar Slavernijverleden)
  • 12.00 Deadline indienen vragen Voorhang wijziging Besluit bouwwerken leefomgeving i.v.m. periodieke beoordeling constructieve veiligheid en enkele andere onderwerpen
  • 14.00 Deadline indienen vragen Verzamelbrief ggz (TK 25424-619) / Rode draden analyse en verkenning NZa inzake (voorgenomen) sluitingen en veranderingen in behandelaanbod

Wie kun je feliciteren?

Maandag 19 september: Chris Stoffer

De 1848 Factsheet?

1848.nl stuurt politiek geïnteresseerden elke week een overzicht van wat je móet weten over politieke ontwikkelingen en wat er komende week politiek interessant gaat worden. Laat me weten wat je ervan vindt! (lucas@1848.nl)

De 1848 Factsheet elke zondagochtend in je mail? Schrijf je dan hier in.

Volg 1848.nl ook op Twitter om direct op de hoogte te zijn als er een Kamerbrief uitgaat. De Kamervragen publiceren we via dit Twitter-account.