Door Lucas Benschop (@lucasbenschop)

De 1848 politieke factsheet. Wat je móet weten over de parlementaire week.

Voor fictie is het haast te mooi, zoals de avondklok afgelopen week voor Rutte de aandacht afleidde van de toeslagaffaire. Mocht het allemaal zo geregisseerd zijn dan zouden Machiavelli, Lyndon B. Johnson en Frank Underwood hun pet heel diep voor hem afnemen.

Het debat over de toeslagenaffaire dinsdag voelde daarmee – ruim voor het campagnegeweld in volle hevigheid losbarst – al aan als een beslissende slag. Een betere kans om de onaantastbare Mark Rutte aan het wankelen te krijgen was er niet. Het tegendeel gebeurde: De premier bleef fier overeind. Geen hapering was er te bespeuren. Alsof hij even langs de plenaire zaal moest voor een obligaat vragenuurmomentje. Even tussen wat calls door.

Zelfs Pieter Omtzigt, die vanwege de korte nachtrust al direct hoog in zijn emotie zat, slaagde er niet in door het bastion te breken. Omtzigt tartte alle coalitiewetten door zonder aanziens des persoons op het orgel te gaan. Zoals we hem kennen en zoals je dat ook van de rest zou willen, met geen enkele boodschap aan de gebruikelijke coalitievriendelijkheden. De premier zal hem juist daarom gevreesd hebben, maar zodra de CDA’er dieper de inhoud in ging verwees Rutte hem naar portefeuillehouder Van Huffelen.

Wat de premier hielp was dat de gebruikelijke aanvoerder van het oppositietreintje er niet meer bij was. De rol van Asscher was sowieso al anders geweest gezien zijn eigen rol in de affaire, maar nu hij er helemaal niet bij was miste de linkerflank van de oppositie hun machinist. Lilian Marijnissen had geen promille van het vuur dat Renske Leijten had kunnen brengen en Jesse Klaver verloor zich met een plan voor gratis kinderopvang compleet in campagneopportunisme.

Lees hier het debat terug

Avondklok

De situatie pakte vorige week wel zo positief uit voor Rutte dat je haast gaat denken dat er bepaalde krachten op van invloed zijn geweest. Zo had de premier er alle belang bij om de aandacht af te leiden richting de discussie over de avondklok. Immers, zijn rol als opperbevelhebber in de strijd tegen het coronavirus maakt hem zo populair. Team-VVD zal kirrend van de pret hebben gadegeslagen hoe tijdens het toeslagendebat de wereld erbuiten vooral bezig was het wel of niet van een avondklok.

Ze zullen zich afvragen waarom D66 proactief meewerkte aan het draaien van de spotlights. Juist de weifelende partij van Jetten zorgde er immers voor dat de avondklok begin vorige week nog geen politiek feit was en maakte het daarmee mogelijk dat vanaf woensdag niemand meer sprak over de toeslagenaffaire. In plaats daarvan was men vooral zeteltjes voor en tegenstanders van de avondklok aan het tellen.

Het debat over de avondklok voltrok zich precies zoals het in Den Haag vaak gaat: Met een monomane focus op één heel specifiek onderdeel van een veel breder issue. Het is misschien wel de moeder van al het kwaad in de toeslagenaffaire en ook in het coronadebat blijkt uitzoomen vaak moeilijk. We zagen het eerder in de zomer. Toen corona wat onder controle leek gingen de debatten alleen nog maar over de salarissen in de zorg. Terwijl op dat moment misschien voorkomen had kunnen worden dat we ons nu internationaal moeten schamen voor ons vaccinatiebeleid.

En ook afgelopen donderdag ging het debat dus niet – of slechts in zeer beperkte mate – over de onnodig lang onbeschermde kwetsbaren als gevolg van het trage vaccinatiebeleid, de dreigende leerachterstanden door de scholensluiting of het perspectief dat kan worden geboden met een exitstrategie.

Met name D66 maakte het zichzelf moeilijk door koud een week eerder nog fel tegen een avondklok te ageren, terwijl ze toen al konden weten dat ze daarmee het risico liepen te moeten draaien indien de cijfers de noodzaak om deze maatregel toch uit de gereedschapskist te halen versterkten.

De draai van D66 was dan ook net zo voorspelbaar als de kabinetsval een week eerder. Met een haast lachwekkend en typisch Haags compromis (de avondklok gaat een half uur later in) had de premier de steun voor de maatregel binnen, maar zijn de twijfels over de effectiviteit alleen maar gegroeid.

Voor Wilders was het dan ook prijsschieten. De PVV-leider had geen goed woord over voor de ruggengraat van de D66-fractievoorzitter, maar ook bij de premier had hij beet. Hij slaagde er weer eens in om onder de huid van Rutte te kruipen. Na een loodzware week was de scheldkanonnade van Wilders hem even teveel. Een ‘Doe ff normaal’-moment dreigde, maar hij herpakte zich op tijd.

1848

Voor steeds meer organisaties is 1848 de oren en ogen in Den Haag. Heb jij interesse in een complete politieke nieuwsbrief op maat met alle voor jouw organisatie relevante politieke ontwikkelingen, inclusief duiding en agenda? Wij kunnen ze leveren! Bel voor de mogelijkheden met 06 1905 6876 of mail naar info@1848.nl.

Lijsttrekker

Ondertussen zal de premier aan het eind van de week tevreden hebben vastgesteld dat niemand meer interesse heeft in de discussie over zijn houdbaarheid als lijsttrekker. De oppositie zal zich komende tijd dan ook de vraag stellen: Als zelfs het financieel en mentaal slopen van duizenden burgers (dat onder zijn bewind plaatsvond) niet zorgt voor een afbladdering van de electorale kracht van Mark Rutte, wat dan in hemelsnaam wel?

Een deel van het antwoord is dat de toeslagenaffaire het electoraat niet zo boeit. Op de meeste mensen heeft het immers geen betrekking. En – zoals Tom Jan Meeus afgelopen week in NRC schreef – de meeste mensen willen nog steeds een snoeiharde aanpak van fraude. Die opvatting is door de toeslagaffaire niet veranderd. De oppositie zal desondanks in de campagne de toeslagenaffaire ten overvloede inzetten om het electoraat te overtuigen dat het tijd is om afscheid te nemen van de man die het land al ruim tien jaar leidt. Vooralsnog blijkt echter uit niets dat de kiezer door de affaire aan hem is gaan twijfelen.

In een wanhopige poging om de populariteit van Rutte te doorbreken kwam Hoekstra gisteren op het CDA-congres met een nogal doorzichtige poging het electoraat te wijzen op de onbetrouwbaarheid van de premier. Zo dropte hij meermaals in zijn speech de “gebroken beloftes” van de VVD-leider. Vanuit de mond van Hoekstra is zo’n frontale aanval niet erg geloofwaardig gezien de innige samenwerking tussen de twee afgelopen jaren.

Op haar beurt maakte Lilianne Ploumen zich ook al niet heel geloofwaardig door op haar congres te stellen dat de toeslagaffaire de schuld van rechts is.

Veranderend speelveld

Waar de partijen op hopen is dat een veranderend speelveld in een campagne voor een nieuwe dynamiek zorgt. Denk aan 2010 toen het CDA daags na de kabinetscrisis Balkenende presenteerde als lijsttrekker. De partij wilde geen enkele twijfel laten bestaan over het leiderschap, maar ze waren daarbij uitgegaan van Wouter Bos als tegenstander. En Bos hadden ze al twee keer in de strijd om het Torentje verslagen. Bos kondigde even later echter zijn vertrek aan en greep Rutte zijn kans om de uitdager op rechts te worden. De gevolgen voor het CDA zijn bekend.

Nu Asscher en De Jonge van het toneel zijn verdwenen kan dat ook zorgen voor verschuivingen al is er vooralsnog niets dat daarop wijst. Ploumen werd her en der positief ontvangen, maar het zal nog een hele klus worden om het beter te doen dan Asscher. Een voor de PvdA sobere vaststelling, aangezien ook de gewezen PvdA-leider geen grote beweging in de peilingen heeft kunnen veroorzaken.

Ploumen

Ploumen heeft een klassiek sociaaldemocratisch profiel. Met een vader als melkboer wist ze op te klimmen tot minister en vanuit die rol zette ze het internationaal geroemde initiatief She Decides op om kwetsbare zwangere vrouwen te ondersteunen. Aan de andere kant paste de bloedige manier waarop ze als partijvoorzitter indirect een einde maakte aan het partijleiderschap van Job Cohen in 2011 ook wel weer in dat sociaaldemocratische profiel. In een interview in de Volkskrant verweet ze hem te weinig zichtbaar te zijn. De dolksteek bleek uiteindelijk fataal voor Cohen, maar was voor de rest van de partij geen reden om haar de rug toe te keren. Sterker nog, ze werd daarna minister in Rutte 2.

Kortom, Ploumen durft op strategische momenten uit te delen. Die politieke slimheid kan haar helpen, maar wat ook een voordeel voor haar is is de positie van underdog. Zij kampt niet met de hoge verwachtingen zoals die gelden voor Kaag en Hoekstra. Van hen wordt verwacht dat ze hun partijen op 17 maart een jump gaan opleveren, maar in de praktijk vallen hoge verwachtingen vaak tegen. Ploumen heeft er dus een belang bij om de verwachtingen voorlopig enigszins te temperen.

Het debat over de toeslagenaffaire was, mede door de eigen rol van de PvdA, geen bruikbare vuurdoop. Maar ook in het debat over corona bleef ze donderdag op de achtergrond. Het campagneteam zal hard aan de slag moeten om de strategie om te bouwen van een Asscher-campagne naar een Ploumen-campagne. De tijd voor kiezersonderzoek waarbij wordt vastgesteld welk verhaal bij de persoon Ploumen past is zeer beperkt.

• Artikel NRC: Lilianne Ploumen: ‘Doorleefde’ sociaal-democraat is risico voor PvdA én de concurrent
• Artikel Volkskrant: Lilianne Ploumen: onverschrokken politiek activist neemt PvdA bij de hand

Rutte-doctrine

“Bij mij is het denken verschoven” is inmiddels een gevleugelde Rutte-uitspraak geworden als hij weer eens in een kwestie van opvatting is veranderd. In het geval van Rutte is dat dan ook vaak meteen een draai van 180 graden gezien de overtuiging waarin hij zijn posities altijd verdedigd. Het afstappen van wat de Rutte-doctrine is gaan heten is er zo eentje. Het zat in zijn pakket om de Kamer tegemoet te komen in de toeslagaffaire.

De kern van die doctrine is dat ambtelijke notities vertrouwelijk blijven. Ambtenaren moeten immers vrijheid voelen om opvattingen bespreekbaar te maken zonder dat dit naar buiten komt, redeneerde de premier. Achterliggend speelt echter uiteraard ook de doorgeslagen controledrift van de politieke leiding hierbij een rol.

In het weekendverhaal van Tom Jan Meeus wordt duidelijk dat juist het CDA moeite had met het voornemen tot extra transparantie. Mochten – zoals Rutte blijkbaar zelf voorstelde – de notulen van de ministerraad openbaar gemaakt worden, dan zou op straat komen te liggen dat CDA-bewindslieden meewerkten aan het ’temperen’ van Pieter Omtzigt. Die openheid van notulen kwam er dan ook niet.

Hoe dan ook, wat de toeslagenaffaire leert is dat Kamer en journalistiek door het achterhouden van dergelijke stukken hun controlerende taak niet optimaal konden uitvoeren. De premier zegde daarom toe dat ook ambtelijke stukken die onderdeel waren van politieke besluitvorming naar de Kamer zouden worden gestuurd. Direct werd sceptisch gereageerd. De toezegging van de premier is vaag en sluwe politici vinden altijd wel een argument om brisante stukken achter te houden.

Toevalligerwijs werd in de week van de verschuiving in het denken van de premier de wet behandeld die ervoor moet zorgen dat de overheid stukken proactiever openbaar maakt: de Wet open overheid (Woo), ter vervanging van de Wob. In een Kamerbrief van Ollongren hierover werd al direct een hele waslijst uitzonderingsgronden opgenomen.

“Omdat de bescherming van het intern beraad in de fase voorafgaand aan de formele besluitvorming in specifieke gevallen nog wel bescherming verdient, zal die i-grond kunnen worden ingeroepen. Een belangrijk voorbeeld is de situatie dat de eenheid van kabinetsbeleid, een grondwettelijke norm, in het geding is”, aldus Ollongren.

“Ook zijn situaties denkbaar waarin belangen van derden een rol spelen, denk aan een ambtelijke waardering van een onderhandelingssituatie met lokale partners. Een andere situatie waarin een gemotiveerde weigering aan de orde kan zijn, is het voorkomen dat een ambtenaar persoonlijk kan worden beschadigd door openbaarmaking.” Kortom, de effectiviteit van de toezegging van Rutte zal nog moeten blijken.

• Artikel NRC: ‘Geen openheid, dat is een patroon bij Mark Rutte’
• Artikel NRC: ‘Overheid deelt liever geen stukken’
• Artikel NRC: Persoonlijke beleidsopvatting toch niet geschrapt uit de Wob

Van Dam

Hij leek al politiek uitgerangeerd, maar de voorzitter van de parlementaire ondervragingscommissie toeslagenaffaire Chris van Dam hoopt via een persoonlijke campagne alsnog in de Kamer te kunnen blijven. In een interview met NRC positioneert hij zich nadrukkelijk aan de linkerflank van de partij. Zo pleit hij voor een ruimhartiger asielbeleid. Ook benadrukt hij dat de Kamer zelfkritischer moet worden. “De Tweede Kamer – de Eerste trouwens ook – moet zich echt afvragen: hoe kan het dat we wetgeving hebben gemaakt die eraan heeft bijgedragen dat we door de bodem van de rechtsstaat zijn gezakt?”, aldus Van Dam.

“Je kunt niet zeggen: alleen al die ministers en al die ambtenaren hebben de signalen over misstanden bij de fraudebestrijding niet gehoord. De Kamer deed dat zelf óók niet. Wij hadden ook eerder kennis kunnen nemen van de signalen van burgers die brieven schreven. Sorry, maar het kan niet de bedoeling zijn dat we onze controletaak laten afhangen van de informatievoorziening van het kabinet.”

Reconstructie

Afgelopen week zijn meerdere lezenswaardige reconstructies verschenen die betrekking hadden op de kabinetsval.

• Artikel RTL Nieuws: Reconstructie: hoe de regeringspartijen het kabinet dwongen tot aftreden
• Artikel AD: Het einde van Rutte III: een onvermijdelijke val in slow motion
• Artikel Telegraaf: Vertrek van Wiebes verrassing

Verder lezenswaardig

• Artikel Groene: De talenten van Mark Rutte en zijn VVD, De gelukkigste partij van Nederland
• Artikel FD: De geestige en intelligente bèta Eric Wiebes vergat soms de menselijke kant
• Artikel NRC: ‘De bevolking moet de politiek kunnen corrigeren’
• Artikel Trouw: De coronacrisis en het ‘teflonlaagje’: vijf redenen voor Rutte’s onstuitbare populariteit
• Artikel AD: Flyeren via Zoom, dat wil je niet als politicus

1848

Wil jij voor jouw organisatie kosteloos de mogelijkheden van het monitorplatform 1848 verkennen? Meld je aan voor een gratis proefmaand! Mail ons je onderwerpen dan stellen wij alles voor je in. Je hoeft daar verder niets voor te doen. Mail direct naar info@1848.nl of bel met 06 1905 6876.

Op de agenda

Door de avondklok vergadert de Kamer deze en volgende week tot uiterlijk 19.00. De agenda is daarom onder voorbehoud. Daarnaast staat deze week een behoorlijke berg procedurevergadering op de planning waarbij per commissie zal worden vastgesteld welke onderwerpen controversieel worden verklaard.

Maandag

• 10.00 Notaoverleg Onderwijs en corona VIII, funderend onderwijs, leraren en examens
• 10.00 Deadline indienen vragen Wet implementatie richtlijnen elektronische handel
• 11.00 Procedurevergadering IenW
• 12.00 Deadline indienen vragen Informele JBZ-Raad
• 14.00 Gesprek met Autoriteit Persoonsgegevens over registratie nationaliteit bij toeslagen
• 15.00 Notaoverleg Eerder en duidelijker grenzen stellen (Initiatiefnota-Tielen)

Dinsdag

• 14.00 Vragenuur, stemmingen, regeling van werkzaamheden
• 14.00 Deadline indienen vragen Besluit publiekrechtelijk afdwingbare financiële bijdragen
• 15.45 Plenair debat Wet uitbreiding taakstrafverbod
• 16.30 Procedurevergadering SZW
• 16.30 Procedurevergadering EZK
• 16.30 Notaoverleg Akkoord voor de Noordzee
• 16.30 Technische briefing Bekostiging verpleeghuizen

Woensdag

• 10.00 Procedurevergadering JenV
• 10.15 Plenair debat Voorstel tot algehele herziening van het Reglement van Orde
• 12.00 Deadline indienen vragen Nederlandse Polaire Strategie
• 12.45 Procedurevergadering Financiën
• 12.45 Procedurevergadering LNV
• 14.00 Procedurevergadering Koninkrijksrelaties
• 14.00 AO Rechtsstatelijke ontwikkelingen in de EU
• 14.00 Notaoverleg “Aan de slag in het Sociaal Ontwikkelbedrijf; op naar een gerevitaliseerde Sociale Werkvoorziening” (Initiatiefnota Van Dijk/Peters)
• 14.00 Hoorzitting Regionale Energiestrategieën
• 14.40 Plenair debat Wet maximering huurprijsverhogingen geliberaliseerde Huurovereenkomsten
• 16.00 Procedurevergadering BuHaOS

Donderdag

• 10.00 Procedurevergadering OCW
• 10.00 Videoconferentie met Eurocommissaris Jourova
• 10.00 Hoorzitting Omgeving Schiphol
• 10.00 Notaoverleg “De ruggengraat voor goedkope en schone stroom, het elektriciteitsnet van de toekomst” (Initiatiefnota Sienot)
• 10.15 VAO Renovatie Binnenhof
• 11.30 Plenair debat over uitbreiding van het steunpakket voor bedrijven
• 11.30 Procedurevergadering BZK
• 12.00 Deadline indienen vragen Vierde Nationaal Actieplan 1325 Vrouwen, Vrede en Veiligheid
• 12.00 Deadline indienen vragen Vervoerconcessie NS en beheerplan ProRail
• 12.30 Procedurevergadering BuZa
• 13.30 Technische briefing CPB Kansrijk Belastingbeleid
• 14.00 Technische briefing Renovatie Vredespaleis
• 14.00 Deadline indienen vragen Beleidsdoorlichting dienstverlening Belastingdienst
• 14.00 Deadline indienen vragen Budget jeugdzorg
• 14.00 Deadline indienen vragen Evaluatie Wet elektronische registratie notariële akten
• 14.00 Deadline indienen vragen Maatschappelijke meerwaarde rijksvastgoed
• 14.00 AO Bekostiging verpleeghuiszorg
• 14.00 Wetgevingsoverleg Herziening Woningwet
• 14.45 Procedurevergadering Defensie
• 15.00 Gesprek met Carnegie Stichting over renovatie Vredespaleis
• 15.00 Notaoverleg Meer oog voor de voedselbank (Initiatiefnota Slootweg/Bruins)
• 16.00 AO Relatie met Suriname
• 16.00 Hoorzitting Fieldlabs

Vrijdag

• 10.00 Deadline indienen vragen Einstein Telescoop
• 10.00 Deadline indienen vragen Stand van zaken popsector
• 14.00 Deadline indienen vragen Excessief lenen bij eigen vennootschap

Wie kun je feliciteren?

• Donderdag 28 januari: Thierry Baudet
• Vrijdag 29 januari: Paul van Meenen

De 1848 Factsheet?

1848.nl stuurt politiek geïnteresseerden elke week een overzicht van wat je móet weten over politieke ontwikkelingen en wat er komende week politiek interessant gaat worden. Laat me weten wat je ervan vindt! (lucas@1848.nl)

De 1848 Factsheet elke zondagochtend in je mail? Schrijf je dan hier in.

Volg 1848.nl ook op Twitter om direct op de hoogte te zijn als er een Kamerbrief uitgaat. De Kamervragen publiceren we via dit Twitter-account.