Het kabinet en corona: de hamer of de dans?

Door Lucas Benschop (@lucasbenschop)

De 1848 politieke factsheet. Wat je móet weten over de parlementaire week.

  • Corona rukt op. Kiest het kabinet voor de hamer of de dans?
  • VVD loopt modernisering mis door vertrek Dijkhoff
  • Peperdure kado’s nieuwe campagnetrend?
  • Meeus ziet groeiende irritatie binnen kabinetsploeg
  • Interne twijfels over Thierry Baudet
  • Architect leenstelsel draagt deze nu zelf ten grave
  • ‘Knetterende ruzie’ Knops en Arib
  • Begrotingsonderhandelingen richten zich op BIK en woonbegroting
  • Effectiviteit Coronamelder hoogst onzeker
  • Exitheffing Unilever lijkt na kritiek RvS onhaalbaar
  • Kamer mag dankzij Coronawet nog vaker in debat over corona
  • Kamer verliest cruciale ICT-kennis door vertrekkende parlementariërs
  • ChristenUnie presenteert kandidatenlijst
  • Op de agenda
  • Wie is er jarig deze week?

Hamer of de dans

De hamer of de dans. Dat is de keuze die voor het kabinet voorligt vandaag. De hamer zal het maatschappelijke leven weer grotendeels platleggen. Met een lockdown die mogelijk nog strenger is dan die in maart.

Het zou precies zijn waar iedereen van hoopte dat het niet nodig zou zijn, maar wat volgens invloedrijke experts als Diederik Gommers nu wel nodig is om sneller weer te kunnen normaliseren. Ook het Red Team pleit voor “een nieuwe hamer” (pdf).

De dans is het rituele kat-en-muisspel dat het kabinet eigenlijk al maanden speelt met het virus: Voorzichtigjes meebewegen om de verspreidingsgraad beheersbaar te kunnen houden.

En hoewel officieel de effecten van de twee weken geleden afgekondigde maatregelen nog niet duidelijk zichtbaar zouden moeten zijn, lijken zwaardere maatregelen nu al onafwendbaar. Daarvoor stijgt het aantal besmettingen en ziekenhuisopnames te snel.

De gisteren uitgelekte maatregelen doen vermoeden dat het kabinet de hamer nog niet volledig durft te hanteren. De verdere inperking van de reisbewegingen zijn vooral een aanvulling op de maatregelen van twee weken terug, al zal de sluiting van de horeca als ingrijpend worden ervaren.

Critici zullen het te mager vinden en ook Rutte loopt het risico later weer de kritiek te krijgen niet tijdig te hebben ingegrepen. De vrees voor de maatschappelijke en economische gevolgen lijkt binnen kabinetskringen echter te groot. Met name het sluiten van de scholen is iets wat het kabinet tot het uiterste zal proberen te voorkomen.

Na weken van verdeeldheid tussen de experts en politiek geweifel over extra maatregelen zou het Rutte goed uitkomen als het OMT dit keer overtuigend unaniem is in het advies en ook het Red Team zich in de te nemen stappen kan vinden. Het zou het draagvlak in Kamer en samenleving danig versterken.

Woensdag staat het coronavirus weer op de plenaire agenda. Mogelijk zal hierbij eveneens worden gesproken over het coronastoplicht waar aan gewerkt wordt. Met dit model moet de corona-aanpak voorspelbaarder worden, met duidelijke acties die aan het overschrijden van bepaalde signaalwaarden gekoppeld worden.

Diverse partijen opperden zoiets al eerder, maar het kabinet wilde speelruimte houden. Ook nu klinkt de kritiek dat zo’n model te grofmazig zou zijn. “Het maakt nogal uit of de R-waarde oploopt vanwege besmettingen onder immigranten die in een slachthuis werken of onder studenten die naar feestjes gaan”, aldus de Bredase burgemeester Paul Depla.

1848

Wil jij wekelijks een complete nieuwsbrief kunnen presenteren aan jouw achterban, directie, bestuur of interne organisatie met alle voor jullie relevante politieke ontwikkelingen – inclusief duiding en agenda? Wij kunnen ze leveren! Bel voor de mogelijkheden met Lucas Benschop (06 1905 6876) of mail naar lucas@1848.nl.

Dijkhoff

Wie Dijkhoff in zijn beginjaren als VVD-fractievoorzitter vroeg of hij weleens nadacht over het partijleiderschap kreeg steevast een nuchtere Dijkhoffiaanse repliek: “Nee zeg, ik wil nog iets van een leven overhouden”.

De Haagse volgers geloofden er niet veel van. Deze man had een missie, was de algemene opinie. Na het vertrek van Halbe Zijlstra, Edith Schippers en Jeanine Hennis was er geen denkbare opvolger voor Rutte meer beschikbaar.

Dijkhoff deed het bovendien goed. Zijn nonchalante stijl met droge humor maakte hem in debatten een lastige opponent. Bovendien leek hij met diverse plannen en ideologische vergezichten voor te sorteren op een nieuwe VVD-koers onder zijn leiding.

Afgelopen vrijdag bleek alsnog dat hij die stap niet ging zetten. Tegenover NRC zei hij dat hij die keuze twee jaar terug al had gemaakt, maar wat mogelijk ook meespeelde was dat er zich geen logisch moment aandiende om naar voren te stappen als nieuwe VVD-leider.

De coronacrisis heeft de electorale positie van Rutte alleen maar sterker gemaakt en alles wijst erop dat hij ook volgend jaar weer de VVD-lijst zal trekken.

Binnenhofwatchers – ik ook – zijn snel geneigd te denken dat sterk geprofileerde politici zonder aanziens des persoons vooruit willen in hun politieke carrière. Met diverse etappes op weg naar het hoogst haalbare.

Maar de motivatie van Dijkhoff in NRC klinkt juist heel menselijk. “Als je als lijsttrekker van de VVD wint, moet je bereid zijn om die baan in het Torentje te nemen. Ik wil dat niet combineren met een jong gezin”, aldus de VVD-fractievoorzitter, die eveneens uitweidt over hoe de persoonlijke impact van de wachtgeldaffaire van vorig jaar.

“Het vervelendst was dat het mijn gezin raakte, al zijn mijn kinderen gelukkig nog klein. Als je vader of moeder ander werk doet, krijg je deze ellende er niet bij. Als dit over acht jaar was gebeurd, hadden ze het op school gehoord.”

Voor de VVD is het wegvallen van Dijkhoff een aderlating. De partij krijgt regelmatig de kritiek na tien jaar regeren geen debatpartij meer te zijn, maar juist Dijkhoff kwam met een discussiestuk dat de potentie had de koers fundamenteel te wijzigen. Als VVD-leider had hij dit door kunnen trekken naar een moderne liberale agenda.

Net als bij Wopke Hoekstra lijkt ook bij Dijkhoff de veeleisendheid van het politieke leiderschap uiteindelijk de bottleneck die ervoor zorgt dat hij afhaakt. Beiden hebben geen zin in alle Haagse gedoetjes, het afbreukrisico en de grote impact op het privéleven.

De politieke topfuncties blijven dus vooral beschikbaar voor machiavellisten, ijdeltuiten en hen met een op zijn zachtst gezegd coulant thuisfront.

Het vertrek van Dijkhoff maakt het scenario dat Rutte doorgaat alleen maar waarschijnlijker. Het zou de partij immers met een groot probleem opzadelen als zowel Rutte als Dijkhoff niet beschikbaar zijn voor het lijsttrekkerschap. Binnen de bewindsliedenploeg en in de Kamer is geen enkele logische opvolger te noemen.

Klaver

Een wanhopige poging om de politieke loopbaan van Klaver te redden of een briljante campagnestunt? Er zijn meerdere manieren om naar de presentatie van het verkiezingsprogramma van GroenLinks te kijken.

Duidelijk is dat ze hebben ingezet op een paar headlines, zoals 10.000 euro voor iedere achttienjarige en gratis zorg. Tastbaar en concreet, daar houden kiezers van.

Het moet radicaler, zal Klaver gezegd hebben. In 2017 werd de ambitie nog vooral met de mond beleden: Wij gaan Nederland veranderen. De kiezers zagen echter dat Klaver zijn kans misliep om hier via regeringsdeelname werk van te maken. Vier jaar later sukkelt de partij nog altijd in de electorale middenmoot. Op links is Asscher ondanks de erfenis van Rutte 2 nog altijd overtuigender.

In het verkiezingsprogramma van GroenLinks worden het zorgstelsel en de woningmarkt weer primair een verantwoordelijkheid voor de overheid. De rijken zullen van Klaver de rekening gepresenteerd krijgen.

Met een knetterlinks programma wil Klaver weer voor relevant aangezien worden. Zijn politieke opponenten kunnen hem komende tijd niet gelukkiger maken dan hem hierop snoeihard aan te vallen.

Irritaties

Na ruim een half jaar crisis begint corona zijn tol te eisen in de kabinetsverhoudingen, zo blijkt uit het zaterdagverhaal van Tom Jan Meeus. Er zou irritatie zijn over bewindspersonen die buiten de besluitvorming worden gehouden en de belabberde crisiscapaciteiten van VWS. Ook zou Grapperhaus na huwelijksgate twijfelen over zijn politieke toekomst.

Baudet

De slechte peilingen voor Forum voor Democratie leiden intern tot twijfels over het leiderschap van Thierry Baudet. Dat blijkt uit een groot stuk in De Telegraaf waarin diverse FvD’ers hun beklag doen. Vooral het gedweep van Baudet met virusontkenners wordt met fronsende wenkbrauwen gadegeslagen.

In een opiniestuk schrijft overtuigd FvD-lid Rutger van den Noort bovendien dat Baudet momenteel niet effectief is, omdat hij geen verbinding zoekt met andere partijen.

“Nederland is een coalitieland en het gaat niet werken om weliswaar heel erg gelijk te hebben, maar geen lijntjes naar andere partijen te hebben om uiteindelijk in een coalitie je agenda, of een deel daarvan te kunnen uitvoeren. Bij mij begint de twijfel toe te slaan of Thierry Baudet de beste persoon is om dit in het huidige politieke landschap te bereiken”, aldus Van den Noort.

De kritiek past in de sluimerende onvrede over de minachting van Baudet tegenover het parlementaire werk. Hij maakte er nooit een geheim van de Kamerdebatten over het algemeen flauwekul te vinden, maar zijn fans vonden dat aanvankelijk prima passen binnen de disruptieve stijl van de FvD-leider.

Nu hij er electoraal minder sterk voor staat begint het tegen hem te werken. Ook afgelopen week bleef hij weg bij het tweedaagse debat over de Coronawet, maar stond hij op het Plein wel de demonstranten te woord. Het leverde hem zelfs van Wilders een sneer op.

Het was niet het enige slechte nieuws voor Baudet afgelopen week. Zo dreigt hij (een deel van) zijn subsidie te verliezen, omdat de ledenadministratie onvolledig is. Hierdoor krijgt hij geen accountantsverklaring terwijl deze wel vereist is, omdat de subsidie deels wordt vastgesteld op basis van het aantal leden.

Leenstelsel

De PvdA kreeg afgelopen week nogal wat hoon over zich heen met de bekendmaking dat de partij het leenstelsel weer wil afschaffen. De partij is zelf architect van het systeem dat pas een paar jaar geleden de basisbeurs heeft vervangen.

Meerdere generaties studenten zijn inmiddels het slachtoffer van het gesol met de studenten. Reeds in 2009 presenteerde Wouter Bos het leenstelsel als nivellerende maatregel. Hiermee zou een einde komen aan de generieke basisbeurs waar de rijke notaris wel van profiteert, maar de bakker zonder opleiding niet.

In 2011 leek als politiek compromis de langstudeerboete te worden geïntroduceerd, maar dit voorstel sneuvelde vlak voor implementatie tegelijk met het eerste kabinet-Rutte. In Rutte 2 was er een meerderheid met VVD, PvdA, D66 en GroenLinks om het leenstelsel in te voeren en na een langdurig wetstraject – onder aanvoering van PvdA-minister Jet Bussemaker – was het in 2015 gedaan met de basisbeurs.

In ruil zou er worden geïnvesteerd in de kwaliteit van het onderwijs, maar de generatie die begon in 2015 heeft hier nooit van kunnen profiteren. Mede daarom begonnen de panelen al snel weer te schuiven. GroenLinks was de eerste die uit de leenstelselcoalitie stapte, waarna ook de PvdA (inmiddels in oppositiemodus) bereid was te kijken naar alternatieven.

Het wordt na de verkiezingen nog een hele puzzel om dekking te vinden voor het in ere herstellen van de basisbeurs en het compenseren van de getroffen studenten. Uit de schriftelijke beantwoording van de vragen over de onderwijsbegroting blijkt dat compensatie voor thuiswonende studenten 3 miljard kost en voor uitwonende studenten zelfs 8 miljard.

Bovendien zullen structureel middelen moeten worden gevonden om de basisbeurs te kunnen aanbieden zonder dat dit ten koste gaat van de kwaliteit van het onderwijs. Ook vreest Van Engelshoven voor de druk die dit op DUO zou veroorzaken.

  • Verslag houdende een lijst van vragen en antwoorden inzake vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (VIII) voor het jaar 2021
  • Artikel Volkskrant: De PvdA, een van de initiatiefnemers van het leenstelsel, wil nu de studiebeurs weer terug

Binnenhof

Een knetterende ruzie tussen Arib en Knops, kopte De Telegraaf afgelopen week. Onderwerp: De tijdelijke verhuizing van de Tweede Kamer naar het oude ministerie van Buitenlandse Zaken. Arib zou een verhuizing nu niet zien zitten, omdat onduidelijk is of het pand wel goed bruikbaar is in coronatijd.

Knops, die al jaren doodmoe wordt van alle gedoe rondom de Binnenhofverbouwing, peinst er niet over de verhuizing nu alsnog weer uit te stellen. Volgens hem is dit vanuit brandveiligheid ook echt niet langer verantwoord. In de zomer zou de verhuizing moeten plaatsvinden.

Begrotingsonderhandelingen

Het kabinet en de oppositie bevinden zich in een politieke surplace. De begrotingen zijn al weken geleden gepresenteerd, maar het kabinet weet dat het momenteel voor het totaalpakket niet verzekerd is van steun in de Eerste Kamer.

De achterkamertjesgesprekken met de gedoogpartijen PvdA en GroenLinks lijken zich in belangrijke mate te richten op de woonbegroting en de Baangerelateerde Investeringskorting (BIK), maar een compromis lijkt nog ver uit zicht.

Asscher en Klaver doen daarbij geen moeite hun eigen relevantie te downplayen. “Zonder koerswijziging geen steun”, twitterde de PvdA-leider bij een foto van het gesprek met woonminister Ollongren.

Het kabinet zal hier dus moeten bewegen, bijvoorbeeld door een verdere verlaging van de huren dan wat het kabinet op Prinsjesdag voornemens was. Ook hamert de linkse oppositie al langer voor meer bestedingsruimte voor woningcorporaties.

Tijdens de Algemene Financiële Beschouwingen maakte PvdA-Kamerlid Nijboer onlangs zelf een koppeling tussen de bouwopgave voor woningcorporaties en de BIK. Hij stelde voor om de BIK af te blazen en dit bedrag (ook ongeveer 2 miljard per jaar) te gebruiken voor het afschaffen van de verhuurderheffing voor woningcorporaties.

Dit zou volgens hem sowieso voor banen in de bouw zorgen, terwijl de effectiviteit van de BIK nog zeer onzeker is. Staatssecretaris Vijlbrief hield de boot af, maar hij weet ook dat PvdA en GroenLinks serieus genomen dienen te worden om zijn Belastingplan door de Senaat te loodsen.

Artikel FD: Kabinet wacht nog fiks potje politiek armworstelen over investeringssubsidies

Coronamelder

De Coronamelder was lang een belangrijk hoofdpijndossier voor Hugo de Jonge, maar na de steun in de Eerste Kamer is hij inmiddels alsnog landelijk uitgerold. De effectiviteit van de app is hoogst onzeker, maar hij wordt flink gedownload dus mensen zijn over het algemeen bereid hun steentje bij te dragen. Zeker als over een paar weken het testbeleid weer op orde is kunnen mensen ook actief wat met eventuele meldingen doen, ook als ze nog nergens last van hebben.

Unilever

De Raad van State liet weinig heel van de moedige poging van GroenLinks om Unilever voor Nederland te behouden. De initiatiefwet regelt dat multinationals voor Nederland behouden blijven via een afschrikwekkende boete als ze besluiten toch te vertrekken.

Volgens de Raad van State deugt er weinig van de wet, onder andere vanwege allerlei internationale afspraken. Volgens Wiebes was het oordeel dusdanig vernietigend dat ‘het bloed’ eruit druipt.

Toch zal ook Wiebes wel interesse hebben in de slagingskansen van de wet, aangezien Unilever heeft aangegeven van het vertrek uit Nederland af te zien als de wet wordt aangenomen.

GroenLinks-Kamerlid Snels heeft de wet aangepast naar aanleiding van de kritiek van de Raad van State. Het kabinet moet zich nog in de initiatiefwet verdiepen.

Coronawet

De Kamer krijgt met de vorige week aangenomen Coronawet een middel in handen om nog vaker over coronamaatregelen te soebatten. Onder het mom van democratische legitimiteit was het een harde eis om goedkeuring te moeten geven op alle nog te nemen maatregelen in de strijd tegen corona.

Met de Coronawet ligt er een juridische basis voor de maatregelen. In de Kamer leefde aanvankelijk de vrees dat het kabinet met de wet in de hand zonder parlementaire goedkeuring allerlei maatschappelijke beperkingen kon opleggen. Met een stapeltje amendementen is er nu toch voldoende steun voor de wet.

  • Lees hier deel 1 van het debat terug
  • Lees hier deel 2 van het debat terug

Middendorp

Het zal wellicht minder zijn opgevallen dan de mededeling van Dijkhoff, maar binnen de VVD-fractie vertrekt nog een relevant Kamerlid. Jan Middendorp zal voor de minder geoefende politieke volger niet zo bekend zijn, maar hij is een van de weinige Kamerleden met verstand van ICT. Eerder kondigden ook Kees Verhoeven en de voorzitter van de parlementaire commissie Digitale Toekomst Kathalijne Buitenweg al hun vertrek aan.

Een gevoelig verlies aangezien ICT en overheid altijd al een buitengewoon moeizame combinatie was en digitalisering in toenemende een allesoverheersend thema wordt dat eigenlijk aan alle politieke dossiers raakt.

Een speciale commissie Digitalisering moet na de verkiezingen meer grip op ICT opleveren, maar het is daarvoor wel van belang dat tussen de 150 Kamerleden kennis en affiniteit beschikbaar is.

ChristenUnie

De ChristenUnie heeft afgelopen week de kandidatenlijst gepresenteerd. Van Carla Dik Faber was al bekend dat ze stopt en de kans is groot dat ook Eppo Bruins zijn Kamerzetel moet opgeven. Hij staat weliswaar op 7, maar de ChristenUnie haalde nooit meer dan 6 zetels.

1848

Wil jij voor jouw organisatie kosteloos de mogelijkheden van het monitorplatform 1848 verkennen? Meld je aan voor een gratis proefmaand! Mail ons je onderwerpen dan stellen wij alles voor je in. Je hoeft daar verder niets voor te doen. Mail direct naar info@1848.nl of bel met 06 1905 6876.

Op de agenda

Volgende week is er vanwege het herfstreces geen 1848 Factsheet.

Dinsdag

  • 12.00 Deadline indienen vragen Publicatie ‘Balans van de Leefomgeving 2020, burger in zicht, overheid aan zet’ van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL)
  • 14.00 Deadline indienen vragen Bedrijfslevenbeleid
  • 14.00 Vragenuur, stemmingen, regeling van werkzaamheden
  • 16.00 Plenair debat Begroting OCW
  • 16.30 Procedurevergadering SZW

Woensdag

  • 10.00 Notaoverleg Europese Raad
  • 10.00 Bijzondere procedure Hart voor Suriname
  • 10.00 Hoorzitting Biomassa
  • 10.00 Technische briefing Corona
  • 10.00 Procedurevergadering VWS
  • 10.00 Gesprek met NSOB over asbeststelsel
  • 10.00 Deadline indienen vragen Evaluatie lerarenbeleid
  • 10.15 Procedurevergadering IenW
  • 10.15 Plenair debat Begroting BZK
  • 11.00 Hoorzitting Opsporing (deel 2)
  • 11.15 Procedurevergadering LNV
  • 11.15 Gesprek met rapporteurs over begroting IenW
  • 12.00 Gesprek met dhr Kuijken over granuliet en bodemkwaliteit
  • 12.00 Deadline indienen vragen Milieuraad
  • 12.00 Deadline indienen vragen Toezicht en handhaving
  • 14.30 Technische briefing Staatstoezicht op de Mijnen
  • 14.30 Procedurevergadering JenV
  • 15.00 Plenair debat Coronavirus
  • 16.00 Deadline indienen vragen NAVO Defensie ministeriële
  • 17.00 AO Strijd tegen ISIS
  • 18.30 Wetgevingsoverleg Voorstel van wet van de leden Bergkamp en Van Wijngaarden tot wijziging van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek en de Wet basisregistratie personen in verband met het van rechtswege ontstaan van gezamenlijk gezag door erkenning

Donderdag

  • 10.00 Procedurevergadering OCW
  • 10.00 Notaoverleg Geneesmiddelenbeleid
  • 10.00 Gesprek over ‘Fantoomgroei’
  • 10.00 Hoorzitting over Tijdelijke wet informatieverstrekking RIVM ivm Covid-19
  • 10.15 Gesprek met experts over Staatsbalans
  • 10.15 Plenair debat Strijd tegen ISIS
  • 11.15 Plenair debat Begroting OCW (vervolg)
  • 11.45 Procedurevergadering BuHa-OS
  • 12.00 Deadline indienen vragen Raad voor Concurrentievermogen
  • 12.00 Deadline indienen vragen Effecten vliegbelasting voor luchtvrachtsector
  • 12.00 Deadline indienen vragen Initiatiefnota van het lid Sienot over “De ruggengraat voor goedkope en schone stroom, het elektriciteitsnet van de toekomst”
  • 12.00 Deadline indienen vragen Begroting JenV
  • 13.00 AO Leefomgeving
  • 13.00 Gesprek met Mevr. Bensouda (ICC)
  • 13.00 AO AOW-onderwerpen
  • 14.00 Deadline indienen vragen Groepsregeling in de vennootschapsbelasting
  • 14.00 Deadline indienen vragen Kaderwet JenV-subsidies
  • 14.15 Procedurevergadering Defensie
  • 15.00 Procedurevergadering Europese Zaken
  • 15.00 Notaoverleg Politie
  • 15.00 Gesprek met Autoriteit Persoonsgegevens over het onderzoek “Belastingdienst/Toeslagen – De verwerking van de nationaliteit van aanvragers van kinderopvangtoeslag.”
  • 15.30 Procedurevergadering BuZa
  • 16.15 AO Hersteloperatie kinderopvangtoeslag
  • 17.30 AO Medische ethiek
  • 18.30 Plenair debat Begroting BZK

Vrijdag

  • 14.00 Deadline indienen vragen Kapitaalmarkten herstelpakket

Wie kun je feliciteren?

Vrijdag 16 oktober: Farid Azarkan
Vrijdag 16 oktober: Ockje Tellegen
Zondag 18 oktober: Salima Belhaj

De 1848 Factsheet?

1848.nl stuurt politiek geïnteresseerden elke week een overzicht van wat je móet weten over politieke ontwikkelingen en wat er komende week politiek interessant gaat worden. Laat me weten wat je ervan vindt! (lucas@1848.nl)

De 1848 Factsheet elke dinsdagochtend in je mail? Schrijf je dan hier in.

Volg 1848.nl ook op Twitter om direct op de hoogte te zijn als er een Kamerbrief uitgaat. De Kamervragen publiceren we via dit Twitter-account.