Het politieke jaar 2021, een arbitraire voorspelling

Door Lucas Benschop (@lucasbenschop)

De 1848 politieke factsheet. Wat je móet weten over de parlementaire week.

Wie het Binnenhof al wat langer volgt (obsessief, zoals ondergetekende, of slechts oppervlakkig) weet dat de oneindige stroom aan wetgevingsstukken, Kamerbrieven, moties en amendementen en de vele uren debatteren zelden grote veranderingen in de samenleving betekenen. Zonder badinerend te willen doen over het nut ervan is het politieke veldwerk toch vooral een verschuiving van luttele procentpunten welvaart van de ene doelgroep naar de andere.

Pas bij een maatschappijontwrichtende crisis komen de grote systeemfouten aan het licht en krijgen de heren en dames de politici de gelegenheid hun meerwaarde te bewijzen. We zagen dat eerder bij de kredietcrisis. In 2020 dienden zich twee gevallen aan die dit jaar voor fundamentele veranderingen moeten zorgen. Als de politiek zich niet weer verliest in opportunistische vliegenafvangerij wordt 2021 het jaar van het trekken van lessen. Opdat alles wat in 2020 in volle omvang aan het licht kwam nooit meer kan gebeuren.

De kinderopvangtoeslagaffaire – en het recente bericht over de vrouw in de bijstand die 7.000 euro moest terugbetalen – heeft laten zien dat de overheid moet worden hervormd van een lompe moloch, naar een menselijk en benaderbaar instituut waar in de uitvoering van beleid altijd ruimte is voor maatwerk. Met een Tweede Kamer die niet gefixeerd is op de waan van de dag, maar op uitvoerbare en realistische wetgeving. En met een kabinet dat zich niet laat verlammen door de allesoverheersende focus op beeldvorming, maar gewoon doet wat goed en nodig is.

De Tweede Kamer vervalt vooralsnog vaak in zelfgenoegzaamheid bij een aftredende bewindspersoon of een aangenomen pleister. Afgelopen dagen bleek er bijvoorbeeld brede steun voor een voorstel om de eerder genoemde boodschappenboete in de bijstandswet te schrappen. Een boete die de Kamer nota bene zelf – verblind door de blinde fixatie op de fraude-aanpak – had georganiseerd. Maar als straks het schrappen van de boete een politiek feit blijkt dreigt wederom de focus op het bredere probleem verloren te gaan. Incidentenpolitiek wordt beantwoord met nog meer incidentenpolitiek.

In dit aanbevelenswaardige marathoninterview legt Pieter Omtzigt uit dat voor een beter functionerende overheid de tegenmacht sterker moet worden georganiseerd. Met Kamerleden die echte volksvertegenwoordigers zijn en geen vriendjes van de partijtop. En waarbij belangenorganisaties niet afhankelijk zijn van de subsidieruif van het ministerie. En waarbij klokkenluiders die misstanden aan de kaak willen stellen worden beschermd. Ook moet volgens hem worden afgestapt van de Rutte-doctrine – die bepaalt wat er wel of niet vanuit een ministerie naar buiten komt – waardoor de Kamer de controletaak beter kan uitoefenen.

Of het kabinet zal aftreden om de toeslagaffaire is nog altijd onduidelijk. De kwestie is er hoe dan ook ernstig genoeg voor, maar de kans dat zo’n besluit politiek ingrijpende gevolgen heeft is klein. Ook de persoon waar nu het indringendst naar gekeken wordt – premier Rutte – zal zijn lijsttrekkerschap niet opgeven. Wopke Hoekstra evenmin. Een aftreden zou dus in politiek opzicht net zo gratuit zijn als de kabinetsval van Kok 2 in 2002, kort voor de verkiezingen over de val van Srebrenica.

Veel relevanter is de vraag hoe de politiek in 2021 een inhoudelijk antwoord formuleert op het vernietigende rapport van Chris van Dam. Met een fixatie op de politieke afrekening dreigt die vraag al snel weer op de achtergrond te raken.

Lijst van vragen over het verslag van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag “Ongekend onrecht”

1848

Voor steeds meer organisaties is 1848 de oren en ogen in Den Haag. Heb jij interesse in een complete politieke nieuwsbrief op maat met alle voor jouw organisatie relevante politieke ontwikkelingen, inclusief duiding en agenda? Wij kunnen ze leveren! Bel voor de mogelijkheden met 06 1905 6876 of mail naar info@1848.nl.

Corona

Naast de toeslagenaffaire behoeft het nauwelijks betoog dat ook de coronacrisis voldoende voeding geeft voor lessentrekkerij. Dat men te weinig beschikking had over IC-bedden, testmogelijkheden, GGD-medewerkers voor bron- en contactonderzoek en allerhande crisiswetgeving is nog te verklaren doordat niemand een pandemie van deze omvang had kunnen voorzien.

Maar de chaos die de corona-aanpak afgelopen jaar kenmerkte bewijst dat de overheid onvoldoende in staat is gebleken een crisis te managen. Zowel in communicatie (denk aan het warrige verhaal van Rutte over groepsimmuniteit) als beleid (haastige crisiswetgeving, de wispelturigheid over mondkapjes, de corona-app, het geweifel toen de besmettingen weer opliepen, het gefilosofeer over verplichte quarantaine en het delen van telecomgegevens, etcetera) liet Rutte 3 steken vallen.

Hallucinant dieptepunt was de ronduit vernederende vaccinatie-aanpak. Van alle onderdelen van het crisisbeleid was deze nog het beste voor te bereiden. De overheid bleek echter volgens Rutte en De Jonge “onvoldoende wendbaar” om zich tijdig aan te passen toen een variabele in de aanpak wijzigde. De chaotische sfeer werd versterkt door voortdurende koerswijzigingen rondom de kerst over de vraag wie de eerste prikken zouden krijgen. Snoeiharde kritiek van experts als Marcel Levi maakte de positie van De Jonge cum suis alleen maar pijnlijker en ook de vele theatrale kerstinterviews versterkten de sympathie voor de zorgminister niet.

Het was voor de oppositie dan ook prijsschieten vorige week tijdens het ingelaste debat: Dit kabinet is verantwoordelijk voor extra coronaslachtoffers. Maar ook het wapengekletter van de oppositie in de richting van het kabinet moet worden gezuiverd van het nodige opportunisme om de vraag te kunnen beantwoorden hoe dit in de toekomst beter kan. De Jonge is immers ook maar één speler in een complex zorgsysteem. Het onderzoek dat zal worden uitgevoerd na afloop van de crisis zal aantonen dat de wendbaarheid in het hele overheids- en zorgstelsel op de schop moet om dergelijke crises te kunnen managen.

Lees hier het debat terug

Verkiezingen

Met 17 maart en dus de campagne snel naderend wordt het voor de andere partijen een vrijwel onmogelijke opgave om een nieuwe verkiezingszege voor premier Rutte af te wenden. Ondanks de rommelige corona-aanpak blijft hij ongekend populair. De premier opereert precies zoals hij altijd doet: Op afstand coördinerend. Maar, hij pakt af en toe het podium om zich te profileren als opperbevelhebber. Falend beleid blijft niet aan hem kleven, maar aan de vakminister.

De oppositie laat geen moment onbenut om hem aan het wankelen te brengen, maar dat blijft een hopeloze opgave. Zeker sinds De Jonge als verkiezingsopponent van het toneel is verdwenen richten de pijlen zich in de coronadebatten meer op de premier, maar tot nu toe zonder electoraal effect. In de toeslagaffaire heeft Rutte een minder sterke buffer aangezien er al een bewindspersoon over de kwestie is afgetreden. Als het kabinet politieke verantwoordelijkheid neemt in deze affaire dan kan dat alleen betekenen dat Rutte het ontslag voor het hele kabinet aanbiedt. Maar zelfs dan is het de vraag of de kwestie hem schaadt. Daarvoor is zijn electorale kracht te sterk en het gros van het electoraat is meer bezig met de coronacrisis dan met de afhandeling van de toeslagaffaire.

In 2017 had Geert Wilders lange tijd wel de hoop Rutte te kunnen verslaan om de PVV de grootste partij te kunnen maken. De rechtse directe die Rutte daags voor de verkiezingen uitdeelde (hij gooide een Turkse minister het land uit) stelde voor de VVD echter de zege veilig. Zoals het er nu voor staat heeft Rutte deze verkiezingen zo’n troefkaart niet nodig.

Sterker nog, nu de eerste vaccinaties zijn gezet zal zich een sfeer van optimisme meester maken van de samenleving. Het ligt voor de hand dat juist Rutte daar als opperbevelhebber van gaat profiteren. Zoals Balkenende in 2006 profiteerde van een snel aansterkende economie. Prompt werd hem – tot afgrijzen van PvdA-voorman Wouter Bos – door het electoraat alle hervormingen vergeven.

Niets zeker

Maar zoals altijd bij verkiezingen is ook nu niets zeker. De aanloop is al ongekend verrassend met een imploderend FvD en een leiderschapswissel bij het CDA. Bovendien is er intern her en der onvrede over de lijsttrekker, zoals bij de PvdA en de SP. Komende week zal een deel van de PvdA-leden proberen Asscher weg te werken om zijn rol in de toeslagaffaire. De partijleider weet zich echter vrijwel zeker gesteund door een ruime meerderheid. Afgelopen weekend werd een blik prominenten opengetrokken om steun uit te spreken. Maar toch, zo kort voor de verkiezingen gedoe hoopten ze bij de PvdA nou eens een keer niet te hebben.

In het kerstreces koos Asscher na een vluchtige inschatting van het sentiment in zijn partij de vlucht naar voren. Hij wachtte het kabinetsbesluit over de politieke gevolgtrekking van de toeslagaffaire niet af en besloot door te gaan. Sterker nog, hij zette zichzelf neer als de persoon die juist nu nodig is om de lessen uit de affaire te trekken. Gezien zijn eigen rol is dat nogal een sterke uitspraak. Onlangs haalde Neelie Kroes (overigens in een andere context) bij Buitenhof een uitspraak van Einstein aan die later door Renske Leijten werd herhaald: We kunnen een probleem niet oplossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt.

Los van de verantwoordelijkheid voor de ‘denkwijze’ kun je wel stellen dat de PvdA als gevestigde machtspartij onderdeel is van (en dus verantwoordelijk voor) de structuren die het mogelijk maakten dat de toeslagaffaire kon plaatsvinden en zoveel levens heeft verwoest. Een Asscher die destijds niet verantwoordelijk minister was (en de PvdA destijds geen regeringspartij) had naar aanleiding van deze kwestie zonder enige twijfel een motie van wantrouwen tegen het complete kabinet ingediend.

Hoekstra

Het grootste vraagteken in aanloop naar 17 maart is nog steeds Wopke Hoekstra. De schatkistbewaarder heeft het CDA een boost gegeven in de peilingen, maar het blijft de vraag hoe bestendig dat is als de eerste euforie over zijn lijsttrekkerschap is weggeëbd. Net als Kaag profiteert hij niet van de coronazichtbaarheid en zal hij het dus moeten hebben van de campagne.

De voortekenen voor de CDA-leider zijn niet gunstig. Gisteren liep het digitale CDA-congres waarbij zijn leiderschap zou worden bekrachtigd volledig in de soep. En dat was niet de eerste keer. Zoals De Telegraaf terecht schreef: Techniek en het CDA: het blijft een moeilijke combinatie. Als de malheur beperkt blijft tot gebrekkig geluid dan wordt een congres als succesvol bestempeld. Zodra de techniek rond de lijsttrekkersverkiezing hapert is er meer aan de hand.

Midden

Ondanks de versplintering – die al decennia gaande is – zijn deze verkiezingen een unieke kans voor de middenpartijen om hun positie te versterken ten opzichte van de flanken. De vele rechtse splinterpartijtjes zorgen ervoor dat daar de potentie niet optimaal wordt benut, maar ook op links ontbreekt overtuiging.

Na het instorten van FvD is de PVV van Geert Wilders weer alleenheerser op rechts. Baudet haalt mogelijk nog wel een paar zetels, maar van Code Oranje (van Richard de Mos en Peter Plasman) en JA21 (van de FvD-afsplitsers) wordt niet veel verwacht. Afgelopen weekend presenteerde Wilders zijn verkiezingsprogramma, dat voor zijn doen een magnum opus betrof van wel 50 pagina’s. In 2017 moest het electoraat het nog doen met een A4’tje.

De standpunten zijn nagenoeg dezelfde als altijd met een inzet op de-islamisering. Dit keer met een speciale minister om dat te regelen. De PVV-leider weet dat het gros van zijn plannen nooit een regeerakkoord zal halen, maar in De Telegraaf laat hij weten nog altijd hoop te hebben op regeringsdeelname. En hij weet precies waar de gevoeligheid zit bij de partijen die voor hem zouden kunnen kiezen. “Als ze de PVV buiten de deur houden, moeten VVD en CDA maar aan hun aanhang zien uit te leggen dat ze liever met SP of GroenLinks in zee gaan”. aldus Wilders.

En dat is inderdaad precies waar met name VVD’ers van gruwen. Als het op een keuze aankomt dan regeert de achterban van de VVD liever met de PVV dan met GroenLinks. Desondanks lijkt de kans op regeringsdeelname voor de PVV nihil. Anders dan in 2017 heeft de PVV vooralsnog geen zicht op de hoofdprijs. Bovendien wordt de PVV door de meeste partijen a priori uitgesloten en is Wilders niet van plan de eis van de VVD in te willigen om excuses aan te bieden voor zijn minder, minder-uitspraken.

Verder lezenswaardig:

In NRC houdt Hubert Smeets een lang betoog over de noodzaak van een progressieve volkspartij met PvdA, D66 en GroenLinks. De democratie staat op het spel, stelt hij. Toch lijkt de urgentie bij de partijen nauwelijks gevoeld te worden.

De kiezer is linkser geworden, blijkt uit onderzoek van I&O Research waar De Volkskrant afgelopen weekend over publiceerde. Op het Binnenhof lijkt die trend ook doorgedrongen. Ook de VVD richt zich op de middenklasse. In het artikel worden zorg en hoger onderwijs genoemd als voorbeelden waar het denken is omgeslagen.

1848

Wil jij voor jouw organisatie kosteloos de mogelijkheden van het monitorplatform 1848 verkennen? Meld je aan voor een gratis proefmaand! Mail ons je onderwerpen dan stellen wij alles voor je in. Je hoeft daar verder niets voor te doen. Mail direct naar info@1848.nl of bel met 06 1905 6876.

Op de agenda

Maandag

10.00 Deadline indienen vragen Voorhang Besluit bekostiging WVO 2021 en Regeling aanvullende bekostiging geïsoleerde vestigingen vo
10.00 Deadline indienen vragen Voorhang ontwerpbesluit tot wijziging van het Mediabesluit 2008 in verband met versterking van het toekomstperspectief van de publieke omroep
12.00 Deadline indienen vragen Ontwerpbesluit houdende wijziging van het Besluit houders van dieren vanwege een aanpassing van het verbod op het gebruik van stroomstootapparatuur
12.00 Deadline indienen vragen schriftelijk overleg Ruimtevaart en innovatie
14.00 Deadline indienen vragen schriftelijk overleg Belastingdienst
14.00 Deadline indienen vragen schriftelijk overleg Fiscaliteit

Dinsdag

12.00 Deadline indienen vragen schriftelijk overleg ‘Weidse blik op de weidevogels’
12.00 Deadline indienen vragen Wijziging van de Wet dieren in verband met de uitvoering van de herziene Europese wetgeving over diergeneesmiddelen en gemedicineerde diervoeders
14.00 Vragenuur, stemmingen, regeling van werkzaamheden
14.00 Deadline indienen vragen schriftelijk overleg Vrijstellingsregeling 2020 en het transitie-ftk
14.00 Deadline indienen vragen Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (XV) voor het jaar 2021 (Incidentele suppletoire begroting inzake de herijking van het Steun- en herstelpakket)
14.00 Deadline indienen vragen Wijziging van de Erfgoedwet en de Wet op de economische delicten in verband met EU-verordening (EU) 2019/880 inzake het binnenbrengen van cultuurgoederen
15.45 Plenair debat Wet open overheid
16.00 Deadline indienen vragen Kabinetsreactie externe evaluatie Dutch Good Growth Fund

Woensdag

9.30 Technische briefing Coronavirus
10.00 Technische briefing Technische briefing door CTIVD inzake tijdelijke regeling verdere verwerking bulkdatasets Wiv 2017 (per videoverbinding)
10.00 Deadline indienen vragen schriftelijk overleg Reactie op verzoek commissie over vermeende TLV-fraude op Tyltylschool De Maasgouw in Zuid-Limburg en uitzending Reporter Radio
10.15 Procedurevergadering IenW
10.15 AO Mbo en praktijkonderwijs
12.00 Deadline indienen vragen politieke dialoog met Europese Commissie over gezamenlijke covid19-responsmaatregelen
13.00 Procedurevergadering Koninkrijksrelaties
14.00 Technische briefing Adviesrapport-Weckhuysen ‘Het rolling-grantfonds. Kloppend hart voor ongebonden onderzoek’
14.00 Deadline indienen vragen schriftelijk overleg Herijking Wgp-maximumprijzen per 1 april 2021 en aanbieding ontwerpregeling
14.00 Deadline indienen vragen schriftelijk overleg Internationaal cultuurbeleid
14.00 Deadline indienen vragen schriftelijk overleg Ontwerpbesluit houdende vaststelling van regels met betrekking tot de veiligheid van attractie- en speeltoestellen (Warenwetbesluit attractie- en speeltoestellen 2021)
14.00 Deadline indienen vragen Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2021 (Incidentele suppletoire begroting inzake Coronamaatregelen)
14.00 Deadline indienen vragen schriftelijk overleg Evaluatie Wet dieren
14.00 Deadline indienen vragen Goedkeuring van het voornemen tot opzegging van deel IV van de op 16 april 1964 te Straatsburg tot stand gekomen Europese Code inzake sociale zekerheid
14.30 Procedurevergadering SZW
16.00 Plenair debat over coronavirus

Donderdag

10.00 Procedurevergadering OCW
10.00 Notaoverleg Medisch zorglandschap, Juiste zorg op de juiste plek, eigen bijdragen in de zorg, ziekenhuisfaillissementen, Ambulancezorg/Acute zorg en Eerstelijnszorg
10.00 Deadline indien vragen Informele OJCS-Raad
10.00 Gesprek met SER over platformeconomie
10.15 Plenair debat over verslag Parlementaire ondervragingscommissie ongewenste beïnvloeding uit onvrije landen
11.30 Procedurevergadering BZK
12.00 Deadline indienen vragen Incidentele suppletoire begroting EZK 2021 inzake de aanpassingen in het economische steun- en herstelpakket als gevolg van de ontwikkeling in de bestrijding van het coronavirus
12.00 Deadline indienen vragen Wijziging van enkele wetten van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (Verzamelwet IenW 2020)
12.00 Deadline indienen vragen Wijziging van de Wet verbod op kolen bij elektriciteitsproductie in verband met beperking van de CO2-emissie
12.30 Procedurevergadering Buitenlandse Zaken
13.30 Hoorzitting Wetenschappelijke samenwerking met onvrije landen (videoconferentie)
13.30 Procedurevergadering BuHaOS
13.45 Procedurevergadering Financiën
14.00 Gesprek met de EP-rapporteurs Tineke Strik en Fabienne Keller over de Terugkeerrichtlijn en Procedureverordening
14.00 Deadline indienen vragen Stand van zaken en vervolg herijking gemeentefonds en financiële verhoudingen met provincies
14.00 Deadline indienen vragen schriftelijk overleg Voorhang Besluit houdende wijziging van het Besluit toegelaten instellingen volkshuisvesting 2015 in verband met de aanpassing van de wijze waarop overcompensatie voor toegelaten instellingen wordt bepaald
14.00 Deadline indienen vragen schriftelijk overleg Voortgangsrapportage Wind in de Zeilen
14.00 Deadline indienen vragen Wijziging van de Arbeidsomstandighedenwet en de Wet allocatie arbeidskrachten door intermediairs in verband met de invoering van de verplichting om over een werkwijze te beschikken die gericht is op het creëren van gelijke kansen in het proces van werving en selectie en het toezicht daarop (Wet toezicht gelijke kansen bij werving en selectie)
14.00 Deadline indienen vragen schriftelijk overleg Stand van zaken over de vorming van een personele unie tussen de Stichting voorbereiding Pallas-reactor en de Stichting Nuclear Research and Consultancy Group
14.00 Deadline indienen vragen schriftelijk overleg Voortgang (Ont)Regel de Zorg
14.30 Technische briefing CW-toets Wetsvoorstel betaald ouderschapsverlof
16.00 Gesprek met EU DG Employment
17.15 Procedurevergadering VWS
19.00 AO Renovatie Binnenhof

Vrijdag

12.00 Deadline indienen vragen schriftelijk overleg Samenwerking Denemarken m.b.t. een offshore ‘energie-hub’

Wie kun je feliciteren?

Woensdag 13 januari: Klaas Dijkhoff

De 1848 Factsheet?

1848.nl stuurt politiek geïnteresseerden elke week een overzicht van wat je móet weten over politieke ontwikkelingen en wat er komende week politiek interessant gaat worden. Laat me weten wat je ervan vindt! (lucas@1848.nl)

De 1848 Factsheet elke dinsdagochtend in je mail? Schrijf je dan hier in.

Volg 1848.nl ook op Twitter om direct op de hoogte te zijn als er een Kamerbrief uitgaat. De Kamervragen publiceren we via dit Twitter-account.