Door Lucas Benschop (@lucasbenschop)

De 1848 politieke factsheet. Wat je móet weten over de parlementaire week.

Het aftreden van een bewindspersoon gaat vaak gepaard met persoonlijk verdriet. We herinneren ons allemaal de beelden van Hennis, Zijlstra en Van der Steur, die met een brok in de keel hun boodschap voor de koning aankondigden. Kansrijke politieke carrières die prompt werden afgekapt, vaak na een bloedig politiek gevecht.

Of denk aan de buitenstaander Menno Snel die zich ondanks alle onthullingen in de toeslagenaffaire nog lang vastklampte aan het broze vertrouwen van de Kamer, maar uiteindelijk gedesillusioneerd uit Den Haag vertrok. Waarschijnlijk met het voornemen nooit meer terug te keren. Het Binnenhof is nu eenmaal niet mild wanneer fouten gemaakt worden, het afbreukrisico blijft groot voor iedereen die de eer ten deel valt om in vak K te mogen plaatsnemen.

Bij Kaag lijkt het sentiment na haar aftreden donderdag op zijn minst ambivalent. In haar woorden klonken verantwoordelijkheidsbesef en verdriet door over de kardinale inschattingsfouten die waren gemaakt rond de val van Kabul.

Aan de andere kant moet haar aftreden ook als een bevrijding hebben gevoeld. Nog geen twee weken geleden uitte ze immers haar diepe frustratie over de Haagse mediacratie die het Binnenhof is geworden, waarbij meer tijd wordt besteed aan wat er in de krant staat dan aan “de geschiedenis die wij zelf willen schrijven”. Ondanks haar klinkende overwinning bij de verkiezingen in maart bleek Kaag diep ongelukkig in de biotoop waar grote maatschappelijke veranderingen mogelijk gemaakt kunnen worden, maar waar in plaats daarvan spelletjes gespeeld worden met partijpolitieke emotie.

Afgelopen week kreeg ze de kans om zichzelf (voor even) te verlossen uit dit knellende coalitiecorset. Vrij onverwacht wel, want het Afghanistandebat was voor de fracties geen chefsache. Pas de middag na het debat bleek dat de ChristenUnie een kans zag wraak te nemen voor de categorische uitsluiting door Kaag tijdens de formatie. Prompt was daarmee de positie van Kaag eigenlijk niet meer houdbaar. Een motie van afkeuring weegt minder zwaar dan een motie van wantrouwen, maar tijdens het Omtzigt-debat in april had zij zelf de norm gesteld dat je ook dan niet kan aanblijven: “Ik zou niet doorgaan, maar ik ben een ander mens”, zei ze destijds nadat Rutte de motie van afkeuring slechts voor kennisgeving had aangenomen.

Deze woorden van toen boden haar nu een unieke mogelijkheid om zich inderdaad te onderscheiden van de VVD-premier. “In mijn opvatting over democratie en cultuur van ons bestuur moet de minister gaan als het beleid wordt afgekeurd”, zei ze donderdag na de stemmingen, waarbij het woordje ‘mijn’ extra beklemtoond werd. Materieel betekent het misschien niet veel, ze blijft immers D66-leider, maar ze kan nu wel laten zien dat haar invulling van politieke verantwoordelijkheid anders is dan die van Rutte. Verlost van haar kabinetsverantwoordelijkheden kan ze zich nu volledig gaan concentreren op de formatie. Het risico dat ze Segers alsnog een keer aantreft aan de formatietafel lijkt bovendien nu helemaal verdwenen.

Een probleem waar Kaag echter nog niet van is verlost is de twijfel of ze wel thuishoort in de Haagse biotoop. In haar Schoo-lezing werd duidelijk dat ze eigenlijk niet kan wennen aan het feit dat de politieke wereld zo anders werkt dan de diplomatieke wereld waar ze vandaan komt. Misschien dat ze ooit nog eens kan uitleggen waar de werelden zo verschillen. In ieder geval niet in het binnenskamers koffiedrinken en het wegen van gevoeligheden en emoties. Het werken met dubbele agenda’s zal de diplomatie ook niet vreemd zijn en in beide werelden is geduld een vereiste.

Het meest waarschijnlijke verschil is de monomane focus op beeldvorming op het Binnenhof die de inhoud ogenschijnlijk volstrekt irrelevant maakt. Partijen lijken enkel gericht op het versterken van hun machtspositie en het beperken van de schade bij de volgende verkiezingen. Een wetmatigheid die ze overigens ook bij haar eigen partij moet hebben aangetroffen. Deze politieke cultuur zal niet veranderen zodra dit weekend de formatie weer wordt hervat en Kaag gewoon weer tegenover de personificatie van die cultuur zit: Mark Rutte. Het blijft de vraag hoe lang ze dat nog gaat volhouden.

Unieke nieuwe feature 1848

Vanaf nu hoef je nooit meer urenlange commissiedebatten volgen. Op 1848.nl vind je dezelfde dag nog automatisch gegenereerde transcripten van alle commissieactiviteiten, zoals debatten, hoorzittingen en procedurevergaderingen. Wil je hier meer over weten? Neem dan contact op via lucas@1848.nl.

Bijleveld

De gang van zaken rond het opstappen van Ank Bijleveld legde bloot dat de anarchistische sfeer in Rutte 3 nog ernstiger was dan bekend na de Schoo-lezing een week eerder. Uit de reconstructies blijkt immers dat Bijleveld donderdag voor de stemmingen over de moties van afkeuring al unilateraal had besloten om hoe dan ook aan te blijven. Ze had dit ook publiekelijk al bekendgemaakt.

Kaag – naar eigen zeggen haar gevoel volgend – zag vervolgens geen noodzaak om haar besluit om wél af te treden met haar CDA-collega te delen. Prompt stond Bijleveld in haar hemd toen Kaag voor haar neus in vak K haar besluit toelichtte. Het gevolg was chaos bij het verdeelde CDA, waar boosheid heerste over de actie van Kaag. Getergd maakte Bijleveld in de middag alsnog haar vertrek bekend.

Opvallend was dat Kaag haar vertrek wel vertrouwelijk aan Rutte bekendmaakte. Het is te vroeg om te concluderen dat het weer pais en vree is tussen de twee, maar dit in combinatie met de Ruttiaans warme woorden over Kaag zullen wellicht een zekere mate van ontdooiing tot gevolg hebben. Ondertussen blijft wel de vraag hoe groot de schade is in de relatie met het CDA als gevolg van de ontwikkelingen van afgelopen week.

Hoe dan ook versterkt het vertrek van weer twee bewindslieden de sfeer van chaos, wantrouwen en anarchie op het Binnenhof. Geen ideaal uitgangspunt voor Remkes om de formatie weer vlot te trekken. In Hilversum zal hij dit weekend trachten om in ieder geval de verhoudingen te normaliseren.

Het alsnog opstappen van Bijleveld stelt de Kamer bovendien weer voor een nieuw dilemma. Immers, Kaag stelde persoonlijk de norm dat bij een motie van afkeuring moet worden afgetreden. Maar doordat ook Bijleveld vertrok zou het aftreden bij een motie van afkeuring weleens de algemene norm kunnen worden. Materieel is er dan geen verschil meer met de motie van wantrouwen.

Inmiddels ligt het aantal wisselingen in Rutte 3 zo hallucinant hoog dat je je bij een aantal namen nauwelijks kan voorstellen dat ze ooit zijn beëdigd. Een overzicht:

• Bruno Bruins (2017-2020) Afgetreden om medische redenen
• Tamara van Ark (2017-2021) Afgetreden om medische redenen
• Halbe Zijlstra (2017-2018) Afgetreden om leugen
• Sigrid Kaag (2017-2021) Afgetreden om val Kabul
• Ank Bijleveld (2017-2021) Afgetreden om val Kabul
• Eric Wiebes (2017-2021) Afgetreden om toeslagenaffaire
• Cora van Nieuwenhuizen (2017-2021) Afgetreden om nieuwe baan
• Stientje van Veldhoven (2017-2021) Afgetreden om nieuwe baan
• Bas van ’t Wout (2017-2021) Afgetreden om burn-out
• Menno Snel (2017-2019) Afgetreden om toeslagenaffaire
• Mark Harbers (2017-2019) Afgetreden om cijfers asielzoekers

Lezenswaardig uit de kranten:

• Analyse NRC: Kaag kan de formatie nu naar zich toetrekken
• Reconstructie NRC: Na Kaags besluit begon in CDA het gerommel
• Analyse Trouw: Remkes mag de brokken lijmen na vertrek Kaag én Bijleveld; dit zijn de gevolgen voor de formatie
• Analyse AD: Kaag formeert vrolijk verder: is haar positie aan de onderhandelingstafel beter geworden?
• Analyse Volkskrant: Johan Remkes zit tussen de scherven: wat doen twéé moties van afkeuring met een kabinet Rutte-Kaag?
• Analyse Telegraaf: ’De gekkigheid moet een keer ophouden’
• Profiel Telegraaf: Bijleveld zwierde aanvankelijk door haar ministerschap, maar exit lijkt definitief

Omtzigt

Wie Pieter Omtzigt afgelopen week zag terugkeren zal zich hebben afgevraagd of hij niet een klassieke fout maakt, namelijk door na een burnout te vroeg weer te beginnen. Hij pakte ogenschijnlijk direct weer alles aan, inclusief het Afghanistandebat. Ook gaf hij een lezing in De Balie en gaf hij een uitgebreid interview voor Nieuwsuur, waarbij hij emotioneel verzuchtte hoe moe hij wel niet was.

Desondanks hebben andere partijen reden om zich druk te maken. Het kiezerspotentieel voor Omtzigt is groot en zijn electorale aantrekkingskracht bestrijkt het complete spectrum, van links tot rechts. Volgens De Volkskrant presenteerde Omtzigt zich vrijdag in De Balie als “een metapoliticus die de partijpolitiek ontstijgt en zijn collega’s voor wil gaan”. Hij wil af van de focus op het eigen partijbelang en de vliegenafvangerij in Den Haag en het algemene belang voorop stellen. “Omtzigt plaatst zichzelf dus niet tegenover, maar naast de bestaande partijen en klinkt soms eerder als een procesbegeleider dan als een politicus”, aldus De Volkskrant.

• Artikel Volkskrant: Omtzigt keert terug als waarheidsserum en wil de partijpolitiek ontstijgen
• Artikel AD: Pieter Omtzigt is terug in de Kamer en wil ‘rustig’ aan de slag, maar dat lukt niet echt

Prinsjesdag

Zoals altijd zijn ook dit jaar de belangrijkste plannen voor Prinsjesdag inmiddels uitgelekt. Zo blijkt dat het kabinet ondanks de demissionaire status miljarden extra wil uittrekken voor klimaat en veiligheid. Zo zou er bijna 7 miljard worden uitgetrokken om de broeikasuitstoot terug te dringen en daarmee aan het Urgenda-vonnis te kunnen voldoen. Een belangrijk aandeel hiervan gaat naar het verduurzamen van de industrie. Ook gaat er extra geld naar het verduurzamen van woningen. Het kabinet trekt verder een miljard (uitgesmeerd over tien jaar) extra uit om de woningbouw aan te jagen via de woningbouwimpuls. Ook worden de huren in de sociale sector bevroren.

• Artikel NOS: Kabinet trekt met Prinsjesdag extra geld uit voor klimaat en veiligheid
• Artikel NRC: Miljoenennota gelekt: miljarden extra naar klimaat

1848

Voor steeds meer organisaties is 1848 de oren en ogen in Den Haag. Wil jij dat 1848 ook voor jouw organisatie alle politieke ontwikkelingen volgt en desgewenst voorziet van duiding? Bel voor de mogelijkheden met 06 1905 6876 of mail naar info@1848.nl.

Lezenswaardig uit de kranten

• Artikel NRC: Paul Blokhuis: ‘Toen Julia zo ziek was zei ik tegen God: kom op, laat eens wat zien, kom even uit die hemel’

Op de agenda

Dinsdag

• 14.00 Deadline indienen vragen Onderzoekskaders 2021 Inspectie van het Onderwijs en verslagen van het overleg met de vertegenwoordigers van het onderwijsveld
• 15.00 Aanbieding Prinsjesdagstukken aan Tweede Kamer

Woensdag

• 10.00 Deadline indienen vragen Voorgenomen besluit tot oprichting van de vereniging Neth-ER
• 10.15 Algemene Politieke Beschouwingen
• 12.00 Deadline indienen vragen Voorhang ontwerpbesluit Tijdelijk besluit nul-emissiezones en Uitvoeringsagenda zero emissie stadslogistiek
• 12.00 Deadline indienen vragen Voorhang Ontwerpbesluit in verband met het verplicht stellen van financiële zekerheid voor bepaalde activiteiten
• 14.00 Deadline indienen vragen Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2021 (Negende incidentele suppletoire begroting) TK 35884)
• 14.00 Deadline indienen vragen Goedkeuringswet derde verlenging geldingsduur Twm covid-19
• 14.00 Deadline indienen vragen Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) voor het jaar 2021 (Derde incidentele suppletoire begroting)
• 14.00 Deadline indienen vragen Fiche: Verordening Raamwerk Europese Digitale Identiteit
• 14.00 Deadline indienen vragen Verkenning eigen risico naar vaste eigen bijdragen en evaluatie naar financieel maatwerk door gemeenten
• 14.00 Deadline indienen vragen Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2021 (Tiende incidentele suppletoire begroting)
• 14.00 Deadline indienen vragen Drie brieven betreffende regels toezicht op nieuwe zorgaanbieders (jaarverantwoording)

Donderdag

• 9.45 Procedurevergadering OCW
• 10.15 Algemene Politieke Beschouwingen
• 12.00 Deadline indienen vragen Ontwerpbesluit houdende regels met betrekking tot vergoeding van schade van exploitanten van kolencentrales in verband met de beperking van de CO2-emissie
• 14.00 Deadline indienen vragen Voortgang vormgeving inspectie belastingen, toeslagen en douane
• 14.00 Deadline indienen vragen Nader schriftelijk overleg over het besluit publiekrechtelijk afdwingbare financiële bijdragen
• 14.00 Deadline indienen vragen Conceptwetsvoorstel inzake mediation

Vrijdag

• 10.00 Deadline indienen vragen Evaluatie Subsidieregeling instandhouding monumenten
• 14.00 Deadline indienen vragen Stand van zaken Subsidieregeling sanering varkenshouderijen
• 14.00 Deadline indienen vragen Fiche: Verordening voor Europese groene obligaties
• 17.00 Deadline indienen vragen Wijziging van de Wet educatie en beroepsonderwijs BES in verband met uitbreiding van de uitzonderingsmogelijkheid om het onderwijs en de examens van mbo-opleidingen op Bonaire in het Papiaments aan te bieden

Wie kun je feliciteren?

• Zondag 26 september: Hugo de Jonge